Rối loạn tâm thần do sử dụng chất ma tuý | Safe and Sound

Nghiện ma tuý thường gặp ở những người trẻ, nam giới. Theo thống kê của các bác sĩ tâm thần, chuyên gia tâm lý, tỷ lệ nghiện ma tuý ở Việt Nam hiện nay khoảng 0,3% dân số. Đa số là nghiện heroin, tiếp theo đó là methamphetamine, ecxtasy, cannabis. 

Nguyễn Thị Hồng Hạnh | Bác sĩ - Viện tâm lý và sức khỏe tinh thần SnS

Trung tâm Nghiên cứu Sức khỏe Cộng đồng và Phát triển

1. Nguyên nhân nghiện ma tuý

Theo các bác sĩ tâm thần, chuyên gia tâm lý, đó là sự giao thoa giữa 3 nhân tố: sẵn có chất gây nghiện, con người có nguy cơ cao và môi trường (gia đình và xã hội) thuận lợi. Trạng thái lệ thuộc chất có liên quan tới mọi tầng lớp xã hội. nghề nghiệp, ở môi trường đô thị cũng như ở nông thôn. Các chuyên gia tâm lý, bác sĩ tâm thần khuyến cáo, những đối tượng có liên quan ngày càng trẻ, đa nghiện và có nhiều hành vi nguy cơ cao (tiêm chích, dùng chung bơm kim tiêm, tình dục không an toàn,...). Các lý do có liên quan thường được nêu ra:

• Tò mò, bị lôi cuốn vào các tác dụng mới lạ, ý định tiêu khiển;
• Tìm kiếm sự dễ chịu, mong muốn sáng tạo;
• Đồng hoá nhóm ngoài lề xã hội;
• Từ chối, vứt bỏ hệ thống các giá trị chuẩn mực xã hội. 

Các lý do có liên quan ở một số thời điểm trong cuộc đời như: liên quan tới pháp luật, sự bất toại, bệnh cơ thể, stress,... Các lý do có liên quan tới nhân cách: Xung đột đòi được thoả mãn, thiếu tự kiềm chế, phụ thuộc, thiếu tự khẳng định bản thân, chưa trưởng thành,... Các lý do có liên quan tới chất gây nghiện: dùng chất dạng thuốc phiện để quên đi buồn phiền, để giảm đau,... hay dùng các chất kích thần để tăng sự hưng phấn, tăng tự tin, tăng khả năng làm việc, trí nhớ,... Các lý do có liên quan tới gia : buông lỏng giáo dục, không gương mẫu của người lớn, lạm dụng chất ở người lớn, xung đột gia đình thường xuyên, nuông chiều con trẻ quá mức, bạo lực trong gia đình, lạm dụng tình dục... Các lý do liên quan tới xã hội: Các chuẩn mực xã hội bị tha hoá, tham nhũng, khủng hoảng kinh tế - xã hội, thực thi pháp luật không nghiêm, nghèo đói, bạo lực, chiến tranh...

Ảnh 1: Nguyên nhân nghiện ma tuý là sự kết hợp của 3 nhân tố: con người, chất ma tuý và môi trường gia đình, xã hội

2. Tiêu chuẩn chẩn đoán

Theo các bác sĩ tâm thần, chuyên gia tâm lý, chẩn đoán bệnh khi có ít nhất 3/6 tiêu chuẩn sau trở lên, diễn ra vào bất kỳ thời điểm nào trong vòng 12 tháng qua:

• Thèm muốn mãnh liệt hoặc cảm thấy buộc phải sử dụng ma tuý
• Khó khăn trong việc kiểm soát hành vi sử dụng ma tuý về mặt thời gian bắt đầu, kết thúc hoặc mức sử dụng
• Ngừng hoặc giảm đáng kể lượng ma tuý đang sử dụng sẽ gây ra hội chứng cai
• Có bằng chứng rõ rệt về sự tăng dung nạp ma tuý (buộc phải tăng liều)
• Dần dần xao nhãng các thú vui hoặc những thích thú trước đây
• Tiếp tục sử dụng ma tuý mặc dù có bằng chứng rõ ràng về tác hại gây ra

3. Các rối loạn tâm thần thường gặp do sử dụng ma tuý

• Nhiễm độc cấp chất ma tuý

• Hội chứng cai chất ma tuý
• Các rối loạn tâm thần khác do chất ma tuý gây ra

• Mê sảng: Thường gặp trong nhiễm độc cấp ma tuý hoặc cai ma tuý.
• Rối loạn cảm xúc: Hưng cảm hoặc trầm cảm thường gặp trong sử dụng các chất kích thần.
• Loạn thần: Hoang tưởng (ghen tuông, bị theo dõi, bị hại,...); ảo tưởng (tri giác sai thực tại); ảo giác (ảo thanh thật bình phẩm đe doạ). Thường gặp trong sử dụng rượu, các chất kích thần, các chất kích thích gây ảo giác, các chất yên dịu gây ảo giác, các chất gây ảo giác.
• Rối loạn hành vi: Các bác sĩ tâm thần, chuyên gia tâm lý cho biết, bệnh nhân có biểu hiện kích động, bạo lực, tấn công người khác hoặc tự gây hại cho bản thân, tự sát. Thường gặp trong sử dụng rượu, các chất kích thần, các chất gây ảo giác,...
• Biến đổi nhân cách: Thu rút, mất quan hệ với mọi người, vô trách nhiệm, sống ngoài lề xã hội,... Các chuyên gia tâm lý khuyến cáo, thường gặp ở những người nghiện ma tuý mạn tính.

Ảnh 2: Người bệnh có các biểu hiện loạn thần, rối loạn cảm xúc, hành vi...

4. Nguyên tắc điều trị

• Kết hợp giữa điều trị bằng thuốc với liệu pháp tâm lý, tư vấn, phục hồi chức năng, tâm lý xã hội theo phác đồ của các bác sĩ tâm thần, chuyên gia tâm lý.
• Kết hợp giữa y tế, tâm thần, trợ giúp việc làm và các vấn đề liên quan tới xã hội, pháp luật,...
• Kết hợp điều trị ngắn hạn trong các trung tâm cai nghiện, các cơ sở y tế với duy trì điều trị lâu dài dựa vào cộng đồng.